Een moeilijk dossier
Vanaf heden maakt Directe Commotie zich hard voor verandering in de jeugdzorg. Het is tijd dat we ons weer focussen op de mens, in plaats van op protocollen. Het is namelijk nooit te laat om een kind uit de shit te helpen, je moet alleen weten hoe.
Hieronder nemen we je mee in een hypothetische casus met de vraag aan jou; wat herken jij hiervan in jouw eigen gedrag?
Het intakegesprek
Je krijgt een nieuwe cliënt binnen. Maartje heeft een flink dossier, dat jij hebt doorgelezen. Je leest dat ze al redelijk wat pittige dingen heeft meegemaakt in haar leven, maar ook hoe ze is uitgevallen tegen hulpmedewerkers in het verleden. Je hebt zelf al vaker te maken gehad met verbaal geweld van je cliënten en dat valt je vaak best zwaar. Uiteraard ga je je best doen om Maartje helpen er weer bovenop te komen, ze heeft je hulp namelijk hard nodig. Tegelijkertijd zet je je ook een beetje schrap, want je kent dit type client en vraagt je af of het wel wat gaat worden.
Belanden in het ravijn van wantrouwen kan op twee manieren. Enerzijds wanneer jouw basishouding zich laat leiden door angst, vooroordelen, eigen negatieve ervaringen en/of de neiging om te redden. Deze aspecten suggereren namelijk dat je een negatieve verwachting heb, bijvoorbeeld ten aanzien van het gedrag van de cliënt of diens vermogen tot zelfredzaamheid, maar ook ten aanzien van je eigen kunnen. Jouw gebrek aan vertrouwen kan er zo voor zorgen dat je jouw cliënt het ravijn van wantrouwen in trekt.
Andersom werkt dit evengoed. Zelfs wanneer je een basishouding van vertrouwen hebt, is het belangrijk om daar voortdurend bewust voor te blijven kiezen, om te voorkomen dat je niet het ravijn in wordt getrokken. Zeker als je met een complexe doelgroep werkt, is de kans groot dat je nieuwe cliënt erg wantrouwend is naar autoriteitspersonen zoals hulpmedewerkers en volwassenen in het algemeen. Als een cliënt met zoveel wantrouwen binnenstapt, is het heel makkelijk om in de neerwaartse spiraal van wantrouwen te worden meegezogen. Zeker wanneer je vooraf misschien met 1 voet op de berg en 1 voet in het ravijn stond, kan de weerstand waarmee diegene binnenkomt als een bevestiging van jouw angst of vooroordeel voelen.
Zie je wel...
Je had je onbewust al een beetje schrap gezet en dat bleek niet geheel onterecht. Bij de eerste afspraak blijkt dat Maartje er helemaal geen zin in heeft; ze had de hele sessie een vijandige houding en zei overal nee tegen. Hoe hard jij ook trok, je kreeg er maar weinig uit, op een aantal lelijke sneren na. Aan het einde van het gesprek rond je gefrustreerd af; zo kan je haar toch niet ook helpen? Je kent dit type cliënt en hebt er door ervaring weinig vertrouwen in dat je met haar iets gaat bereiken.
Het werken vanuit angst, vooroordelen, eigen negatieve ervaringen en/of de reddersrol, leidt tot verschillende gedragingen. Je persoonlijke emoties worden geraakt in de interactie met de cliënt en spelen (onbewust) een rol in hoe je op je cliënt reageert. De weerstand van cliënt zie je als een bevestiging van je vooroordeel en resulteert in een focus op het negatieve (ze is weer te laat). Je probeert grip en controle te krijgen op het gedrag van de cliënt (terugvallen en vasthouden aan protocollen), houdt hen regels en consequenties voor (als niet dit, dan dat) of gaat zelf zo hard trekken dat het eigenlijk betuttelen is geworden (voortdurend adviezen en oplossingen aandragen).
Ook deze reddersrol klinkt logisch, maar is vaak contraproductief. Hoe meer jij voorover leunt om hulp aan te reiken, hoe meer de jongere achterover gaat leunen. Het enige wat ze dan hoeven te doen is zitten en nee zeggen, dan hebben ze al gewonnen. Bovendien kan dit minderwaardigheidgevoelens opwekken; jij bent de grote redder die zijn leven op orde heeft en zij de gebroken jongere die ‘gefixt’ moeten worden.
Graag of niet!
De sessies daarop blijven stroef verlopen en het frustreert je enorm. Je wil graag mensen helpen en doet zo je best, maar met zo’n houding kom je geen stap verder en het kost jou bakken met energie. Je hebt van alles geprobeerd, maar voelt op alle fronten de weerstand van Maartje. Ze komt te laat of soms helemaal niet, maakt haar huiswerkopdrachten niet, gedraagt zich opstandig en stelt zich weinig meegaand op. Je hebt haar hier al vaak op aangesproken, maar krijgt dan een grote mond en er verandert niets. Nadat Maartje een aantal afspraken achter elkaar heeft afgezegd, krijg je een korte mail dat ze stopt met de behandeling.
De constante weerstand die je voelt van de cliënt resulteert erin dat je in een machtsstrijd verwikkeld kunt raken, die je trouwens alleen maar kan verliezen. Als er iets is waar deze doelgroep goed in is, is het weerstand bieden en nee zeggen. Dit is inmiddels vaak de enige manier die, hoe contraproductief ook, hen een gevoel van controle over hun leven geeft; nee zeggen. Ieder mens heeft namelijk behoefte aan controle, en vooral deze kids die al met zoveel instanties in aanraking zijn geweest. Ondertussen ervaren zij ook dat het telkens niet lukt, dat ze in conflict raken en dat ze worden afgewezen, door ouders, hulpverleners, jou en/of vaak ook door zichzelf. Door het aanhoudende conflict wordt de afstand tussen jou en de cliënt alleen maar groter, tot deze helemaal uit contact gaat.
Welkom in het ravijn van wantrouwen
Hoewel deze (gefingeerde) situatie uitermate begrijpelijk is vanuit een menselijk oogpunt, is de uitkomst van dit verhaal alles behalve wenselijk; Maartje moet namelijk weer door de mangel heen om geholpen te worden door een andere instantie om het meeste uit het leven te kunnen halen. Zij is weer terug bij af, en jij voelt je gefrustreerd en onvoldaan. Zonde!
Het ravijn van wantrouwen wordt getypeerd door een bepaalde basishouding, bepaalde gedragingen, en de uitkomsten hiervan.
Hoe kom ik uit het ravijn?
Ondanks het feit dat het begrijpelijk is dat je in het ravijn van wantrouwen bent beland met je client is het verre van ideaal.
Je zult zien dat je erg weinig vooruitgang boekt. Maar hoe kom je dan uit deze situatie? Hoe kom je weer naast jouw client te staan in plaats van tegenover? Hoe maak je gebruik van jouw eigen oprechte nieuwsgierigheid om het hulpbehoevende kind achter het probleemgedrag te zien? Hoe bouw je de band van vertrouwen weer op tussen jou en jouw client?
Binnenkort meer over de berg van vertrouwen!